Van boringen en omgevingsdialoog naar bidbook

Wat bracht 2025 en wat zal het volgend jaar allemaal brengen voor de Einstein Telescope? En dan bedoelen we uiteraard de plannen voor de ondergrondse telescoop in de Euregio Maas-Rijn. Vanuit het directieteam van het projectbureau blikt Stan Bentvelsen terug én vooruit.

In 2025 zou waarschijnlijk wel duidelijk moeten zijn waar de Einstein Telescope gebouwd wordt in de euregio. Wanneer wordt dat duidelijk?

STAN: “Dat is een inkoppertje. Begin volgend jaar zullen we dat uiteraard moeten weten. Immers, in de loop van 2026 wordt het bidbook gemaakt en afgerond. En dat bidbook is voor een deel gebaseerd op de favoriete locatie voor de ondergrondse driehoek.”

Waarom is dat in 2025 nog niet gelukt?

STAN: “We hebben enige vertraging opgelopen rond onze boringen en het seismisch onderzoek. Gewoon domme pech. Maar wel pech die tijd kostte.”

Wat is er dan nog nodig?

STAN: “Er lopen momenteel nog enkele boringen aan Waalse kant. Een campagne passieve seismiek staat in de steigers om in 30 gemeenten omgevingsruis te meten. Begin volgend jaar volgt wellicht nog een derde campagne. We willen hiermee bevestigen dat de Einstein Telescope straks geen hinder heeft van ruis vanuit de omgeving. Ook zijn we nog bezig met het hydrologisch onderzoek. Ondertussen wordt vanuit de voorlopige resultaten gekeken naar de tunnelbouw zélf. De uitkomsten van al die onderzoeken, ook in onderlinge samenhang, bepalen uiteindelijk de locatie. En dat is dan alleen nog maar vanuit ‘ondergronds’ perspectief.”

En de omgeving?

STAN: “Logische vraag. De effecten voor de omgeving boven de grond spelen tegelijkertijd een belangrijke rol. Wat kunnen we doen om de impact op de omgeving zo beperkt mogelijk te houden. Daarvoor onderzoekt de Universiteit Hasselt met een aantal partners, zoals VITO bijvoorbeeld of we de telescoop straks op duurzame energie kunnen laten draaien die we bij voorkeur zélf produceren. Ook bekijken we in hoeverre we de ongeveer 4 miljoen kuub grond die we uitgraven kunnen hergebruiken. Bijvoorbeeld voor beton voor de schachten en tunnels, maar ook voor andere mogelijkheden.” 

Nogal ingewikkeld allemaal.. 

STAN: “Dat mag je wel zeggen! En dan heb ik nog niet genoemd dat we overleggen met allerlei Belgische instanties om het spoorwegemplacement in Montzen straks te kunnen gebruiken voor een groot deel van de afvoer van grond en de aanvoer van materialen voor de telescoop per spoor te doen. Dat scheelt gigantisch veel vrachtverkeer.”

Hoe houden jullie de omgeving op de hoogte?

STAN: “Via onze communicatiekanalen zoals LinkedIn, Instagram, website en nieuwsbrief. Recent hebben we vier grote publieksbijeenkomsten georganiseerd om mensen bij te praten. In onze opdracht voert de Universiteit Hasselt omgevingsdialogen uit in allerlei vormen en op diverse plekken in het zoekgebied. Hun opdracht is niet het communiceren over waar we mee bezig zijn, maar vooral het ophalen van wensen, zorgen en de kansen die inwoners zien voor hun eigen omgeving.”

Is het reëel voor het projectbureau om dat nú al precies aan te geven?

STAN: “Het begint ermee dat je goed weet wat inwoners belangrijk vinden. En het is onze ambitie daar zoveel mogelijk iets mee te doen. Maar kunnen we alle wensen straks vervullen? Eerlijk antwoord: nee. Maar we willen wel alles op alles zetten om het best mogelijke te doen. Goed voorbeeld is het Charter dat we zeer recent met Landschapspark Bocageland hebben ondertekend om samen te werken bij het opstellen van een gebiedsvisie. We hebben beide een ander doel, maar tegelijkertijd ook het gezamenlijk belang dat het landschap niet blijvend wordt aangetast of juist beter wordt dan we het voorafgaand aan de bouw aantroffen. Voor het Landschapspark Bocageland is dat het doel. Voor óns betekent het dat we diep in de bodem geen extra ruis hoeven te verwachten. Win-win.” 

Wordt de Einstein Telescope ook een aanjager van economie, innovatie en nieuwe werkgelegenheid?

STAN: “Jazeker. Er zijn dit jaar twee rapporten die – vanuit een ander perspectief – aangeven dat de Einstein Telescope voor de toekomstige generatie daadwerkelijk ‘de boterham van de toekomst’ kan worden. Niet alleen in deze Euregio, maar in de drie landen. Het eerste onderzoek dat de Vlaamse regering begin dit jaar heeft laten uitvoeren door Econopolis heeft dat bevestigd. Letterlijk wordt daarin geconcludeerd dat er nog nooit zoveel kansen zijn geweest als nu en dat zoveel kansen er wellicht nooit meer zullen komen. En niet alleen voor Vlaanderen; onderzoeker Geert Noels heeft aangegeven dat alleen samenwerking tussen de drie landen meer oplevert dan wanneer iedereen zijn eigen plan zou trekken.

Recent verscheen het tweede rapport Valorisatieperspectief van het Nederlandse LIOF. Die enorme kansen voor het maximaal benutten van de nieuwe of verbeterde technologieën in andere sectoren worden hierin nog eens bevestigd. Het rapport concludeert dat het zelfs kan bijdragen aan de autonomie van Europa ten opzichte van de concurrentie uit de Verenigde Staten of China. Dat is nogal wat in deze tijden.”

En in de praktijk?

STAN: “Er zijn veel consortia bezig met het ontwikkelen van allerlei technologieën voor de telescoop. Lasers, koeltechniek, spiegels, vacuüm. Dat moet echt state-of-the-art zijn. Die technologieën leveren ongetwijfeld spin-off in andere sectoren op. Misschien kunnen ze die nieuwste lasers gebruiken voor de verbetering van de medische beeldvorming. Maar ook in de lucht- of ruimtevaart, in life sciences of het verduurzamen van het klimaat bieden deze technologische ontdekkingen of nieuwigheden kansen. Onze business developers laten die kansen zien op internationale beurzen. En dat levert mooie respons op. Begin van het jaar op de Hannover Messe en zeer recent op de Europe Space Tech Expo in Bremen. Niet toevallig allebei in Duitsland.” 

Hoezo ‘niet toevallig in Duitsland’? Heeft dat ermee te maken dat ook Saksen nu formeel kandidaat is?

STAN: We zijn nu met z’n drieën op het kandidatenlijstje voor de Einstein Telescope in Europa: Sardinië, de deelstaat Saksen in Duitsland en wij met de Euregio Maas-Rijn. Met Saksen erbij wordt het erg belangrijk wat Duitsland gaat doen. We weten ons verzekerd van de steun van onze buren en partner Noordrijn-Westfalen. Voorwaarde daarvoor is wel dat óók de Bondsregering in Berlijn voor ons kiest. De regering Merz daar heeft de Einstein Telescope inmiddels op de wetenschappelijke prioriteitenlijst gezet, maar nog geen keuze voor de locatie gemaakt. Dat is wel een spannende.”

Hebben er in de directie van het projectbureau recent verschuivingen plaatsgevonden?

STAN: “Dat klopt. Het heeft te maken met de intensievere samenwerking vanuit Noordrijn-Westfalen en vanuit Wallonië. Onze Waalse collega’s hebben bijvoorbeeld sinds kort een eigen taskforce, die Wallonië voorbereidt op de komst van de Einstein Telescope. Een aantal collega’s uit die taskforce werkt trouwens al geruime tijd in ons projectbureau. Onze opdrachtgevers hebben om die reden besloten de directie van het projectbureau uit te breiden met vertegenwoordigers uit die landen. Dat zijn Olivier Granville vanuit Wallonië en Achim Stahl vanuit Noordrijn-Westfalen. We hebben ten slotte ook met negen ministers te maken als opdrachtgevers. Daarnaast volgde vanuit Vlaanderen een verandering : Hans Plets is CEO geworden van de hele Vlaamse organisatie achter de Einstein Telescope. Het lukt dan niet meer om óók nog directeur van ons projectbureau te zijn. Bovendien zou Hans dan met verschillende petten op moeten werken en dat wil hij vanzelfsprekend niet.” 

Tot slot: hoe kijkt u naar 2026?

STAN: “Vorig jaar zeiden we dat 2025 het jaar van de waarheid zou worden. Dat was ook op veel gebieden zo. So far geen nieuws. Ook 2026 wordt het jaar van de waarheid: we moeten dan ons ei leggen in de vorm van ons bidbook. Hierin bevestigen de EMR-landen formeel onze kandidatuur en geven we aan hoe we de Einstein Telescope hier willen bouwen. Ons bidbookteam is daar volop mee bezig. Waar we enkele jaren geleden weleens de opmerking kregen dat het projectbureau alleen uit mannen bestond, is het wel aardig op te merken dat het bidbookteam uit vijf vrouwen bestaat. Na 2026 als jaar van het bidbook volgt met 2027 wéér een jaar van de waarheid. Dan volgt immers de Europese locatiekeuze. We kunnen maar één ding doen: ons stinkende best om allerlei bouwstenen te verzamelen en uiteindelijk een sterk bidbook presenteren. En dat doen we elke dag weer!”