‘Ik zie dingen die te mooi zijn om niet te delen’

Marco Kraan van het Nederlandse onderzoeksinstituut Nikhef ontwikkelde artistieke impressies van zwaartekrachtsgolfdetectoren die de hele wereld over gaan. Hoe een mechanisch ontwerper kunst maakt van techniek.

Het is een van de iconische afbeeldingen van de Einstein Telescope: een nachthemel met om elkaar tollende zwarte gaten, rimpelende zwaartekrachtsgolven die naar een heuvellandschap reizen, en daaronder de driehoekige detector waarmee onderzoekers dit verschijnsel willen observeren. Technisch ontwerper Marco Kraan van het Nederlandse instituut Nikhef vertelt over hoe hij dit soort wetenschappelijk onderzoek verbeeldt.

Artistieke impressies over wetenschap, hoe kom je erbij?

“Als ontwerper kom ik in allerlei hoekjes van ons lab, met de meest waanzinnige experimenten. Daar zie ik dingen die te mooi zijn om niet te delen. Ik ben ervan overtuigd dat je mensen enthousiast kunt krijgen voor wetenschap door het beeld voor zichzelf te laten spreken. Daar heb ik nu ook formeel tijd voor gekregen; een paar uur per week.

Het is heel veelzijdig, creatief werk waar ik echt gelukkig van kan worden. Van een CAD-model opbouwen, belichting en camerastandpunten kiezen, tot en met foto- en videobewerking. Ik kan er van genieten om delen van animaties uit de preview-rendering te zien komen. ‘Dit gaan ze leuk vinden’, denk ik dan.”

Hoe kwam de afbeelding van de Einstein Telescope tot stand?

“Eigenlijk als samenwerkingsproject. De basis is een CAD-model van fysicus Andreas Freise en inmiddels gepensioneerd ontwerper Martin Doets van Nikhef. Samen met Andreas en Harald Lück (Max Planck Instituut) heb ik dat uitgewerkt tot een coverafbeelding voor een rapportage over het Einstein Telescope-ontwerp. Dat was ook het zaadje voor een animatie waarin je zwaartekrachtsgolven volgt van de bron tot aan de detector.”

Is dit standaardwerk voor een technisch ontwerper?

“Nee hoor! Normaliter heb ik klussen zoals onderdelen ontwerpen voor detectoren bij de LHC-versneller, neutrinotelescoop KM3NeT, of de gravitatiegolfdetector Virgo. Alles waar Nikhef bij betrokken is. Maar ik heb ook altijd de roep gevoeld om onderzoek en ons technisch werk beter zichtbaar te maken.

Het liefst spot ik zelf een onderwerp om te verbeelden en bepaal ik zelf hoe ik dat aanpak: een animatie, een artistieke impressie, een time-lapse van een fabricageproces, of opnames met een 360-graden-camera. Het mooiste is om iets te maken zonder dat iemand daar om vraagt of aan denkt, en dan te zien dat het aanslaat.”

Wat was je eerste artistieke impressie?

“Een animatie van Virgo in 2015. Krap vier weken voordat ze naar buiten zouden gaan met het grote persbericht over hun allereerste waarneming van zwaartekrachtsgolven, klopte onderzoeker Jo van den Brand bij me aan om een animatie te maken. Het was fantastisch en spannend tegelijkertijd, want het moest onder flinke tijdsdruk en de animatiesoftware moest ik nog aanschaffen en leren gebruiken. Na drie weken ploeteren had ik drie minuten aan animatie.”

Is er een geheim van de smid?

“De kunst is voor mij om een ‘kaal’ CAD-model zo aan te vullen met details dat er een realistisch (toekomst)beeld ontstaat. Zo heb ik ook onderdelen van de huidige ETpathfinder in Maastricht toegevoegd in de cleanrooms van de Einstein Telescope. Dat soort details maakt een afbeelding voor mij, al zullen ze lang niet iedere kijker opvallen.

Het helpt zeker dat ik een achtergrond heb als mechanisch ontwerper. Ik weet hoe een ontwerp in elkaar zit en wat de belangrijke onderdelen zijn. Dat kan ook tegen me werken, als ik bijvoorbeeld persé een kloppend model van een kraan in een 3D-tekening wil hebben. Een andere illustrator tekent dan misschien snel een gele balk op rails, maar ik zoek net zolang tot ik een realistisch model gevonden heb.”

Wat kunnen we nog meer van je verwachten?

“Ik heb een maquette van de Einstein Telescope in de pijplijn voor in de nieuwe Expostrip van Nikhef, een soort permanente tentoonstelling over het onderzoek dat we hier doen. Daar maken we misschien ook een versie van om mee te nemen naar events over de Einstein Telescope. Je ziet ‘m wel verschijnen!”

Meer artistieke impressies door Marco Kraan vind je op zijn YouTube-kanaal.