‘Er breken spannende tijden aan’
Vanuit de directie van het projectbureau Einstein Telescope – Euregio Maas-Rijn blikken Hans Plets en Stan Bentvelsen terug op een druk 2024. En ze kijken alvast vooruit naar komend jaar.
2024…
Hans Plets: “In elk geval een jaar waarin heel veel is gebeurd, zoveel is zeker. Ik denk dan vooral aan de eerste boorcampagne op elf locaties. Er moet verder worden geanalyseerd, maar de voorlopige uitkomst is dat de bodem geschikt is voor het bouwen van de Einstein Telescope. Dat mag je toch wel goed nieuws noemen. Die boorkernen worden geregistreerd, geanalyseerd en opgeslagen in een loods in Aubel, die we vanaf dit jaar tot onze beschikking hebben. Daar komt komend jaar trouwens nog een tweede loods bij. Verder is een begin gemaakt met hydrologisch onderzoek. Oftewel: waar treffen we ondergronds water aan en hoe kunnen we dat uit de buurt van onze Einstein Telescope houden?
Ook zijn de eerste juridische studies over publiek- en privaatrecht opgeleverd. We hebben een goed beeld van waar we juridisch-technisch mee te maken hebben als we de telescoop zouden gaan bouwen. Er is gewerkt aan een landschapsschets. Ook is een eerste campagne van start gegaan om het effect van omgevingsruis te meten op grote diepte. Ruis kan afkomstig zijn van bijvoorbeeld een autosnelweg, van een vliegveld, van een pompstation of van koeien in een wei. En wat kun je doen om dat geluid te dempen?”
Stan Bentvelsen: “Daarnaast zijn er ook ontwikkelingen die je in de omgeving niet ziet, maar die wel heel belangrijk zijn. Bijvoorbeeld het overleg met de Belgische spoorwegbeheerder Infrabel en met de spoorwegmaatschappij SNCB over het spooremplacement in Montzen, Wallonië. Dat emplacement zou een belangrijke rol kunnen spelen in de logistiek. En vanuit Vlaanderen, Wallonië en Nederland wordt gesproken om valorisatie meer grensoverstijgend aan te pakken. Dat is een goede ontwikkeling. Zo staan we in het voorjaar gezamenlijk met één stand en één verhaal op de Hannover Messe.”
Wanneer kunnen we de uitkomsten van al die onderzoeken verwachten?
Hans Plets: “Losse bouwsteentjes van onderzoek A of B zeggen niet zoveel. Het gaat om de bouwstenen in hun onderling verband. Die moeten op een bepaald moment antwoord geven op die ene vraag: kunnen we hier de Einstein Telescope bouwen? Daarom hebben we afgesproken regelmatig een ‘continue-unless’-moment in te bouwen. Dan bekijken we of we tegen zaken aanlopen die het bouwen van de Einstein Telescope onmogelijk maken. Is dat niet het geval, dan gaan we verder. De eerste analyse van de boorcampagne was zo’n moment. Die resultaten zagen er positief uit. We zijn dus nog geen showstopper tegengekomen. Prima dus. Maar we weten ook dat er nog veel te doen is. We willen de huid niet verkopen voordat de beer ook daadwerkelijk is geschoten, maar je mag gerust weten dat we optimistisch zijn.”
En internationaal?
Hans Plets: “Er is dit jaar zelfs twee keer een ministersconferentie over de Einstein Telescope belegd. In mei in Eupen en in oktober in het Einstein Telescope Education Centre in Kerkrade. Daar heeft Vlaanderen bekendgemaakt dat het in afwachting van verdere gesprekken over de financiering alvast een eerste reservering van 200 miljoen euro maakt voor de bouw van de Einstein Telescope. Alle nieuwe regeringen in België hebben na de verkiezingen aangegeven vol voor de telescoop te willen gaan.”
Stan Bentvelsen: “In Duitsland is het proces gestart om mogelijke toekomstige wetenschappelijke infrastructuren te prioriteren. De Einstein Telescope staat nadrukkelijk op deze lijst van ambities. Dat klinkt misschien wat vaag of ambtelijk, maar voor de insider zijn het belangrijke stappen. En ondertussen zorgen ministeries er achter de schermen natuurlijk voor dat onze kandidatuur in Europa en ook daarbuiten onder de aandacht wordt gebracht.
Ook onze partners van het projectbureau zijn heel actief. De Nederlandse Provincie Limburg heeft afgelopen voorjaar een heel geslaagde bijeenkomst in Brussel georganiseerd. Dé plek om beslissers, wetenschappers en bedrijfsleven bij elkaar te brengen. In Wallonië wordt momenteel een team geformeerd om de Waalse inbreng in het projectbureau steviger te maken. En in Kerkrade is het Einstein Telescope Education Centre geopend, waar scholieren worden ondergedompeld in de wereld van techniek en bèta-onderwijs. Daar is uit omringende landen ook belangstelling voor.”
De omgeving?
Hans Plets: “We hebben 10 publieksbijeenkomsten georganiseerd om inwoners bij te praten over de Einstein Telescope en over wat we zouden gaan doen in de boorcampagne. Die waren allemaal volgeboekt. We hebben daar niet alleen ons verhaal verteld, maar ook geluisterd naar wat mensen bezighoudt. Voornaamste punt: ben in hemelsnaam zuinig op de omgeving! Bij die boorplaatsen hebben we kijkmomenten georganiseerd. En ondertussen hebben we dit jaar vanuit het projectbureau wel 100 keer een presentatie gegeven. Als het er niet meer zijn.”
Dit klinkt allemaal goed. Ook zorgen?
Stan Bentvelsen: “Ik ben een positief mens, dus noem ik het liever ‘aandachtspunten’. Maar er zijn natuurlijk wel zaken die spelen en waar we geen of slechts beperkt grip op hebben. We zijn immers ook afhankelijk van andere ontwikkelingen. Bijvoorbeeld: met welke eisen komt de Europese organisatie ETO, die aangeeft waar de Einstein Telescope allemaal aan moet voldoen. Daar wachten we nog op.
En natuurlijk zijn we er ook nieuwsgierig naar hoe de vlag bij onze Italiaanse concurrent op Sardinië wappert. De Italianen willen geen driehoek bouwen, maar een telescoop in een L-vorm. En die werkt alleen als er op een andere plek óók een L-vormige telescoop wordt gebouwd. Inmiddels weten we ook dat de Duitse deelstaat Saksen alsnog de vinger heeft opgestoken om de Einstein Telescope te willen bouwen. We zullen het wel allemaal zien. Laten wij ons vooral concentreren op ons eigen werk.”
Wat verwachten jullie van komend jaar?
Hans Plets: “We verwachten dan de eerste resultaten van het onderzoek naar de effecten van windturbines. Dat gaat over de vraag of er maatregelen mogelijk zijn om de ongewenste ruis door windmolens te verkleinen. En er volgt komend jaar een tweede boorcampagne. Op basis van de analyses van de eerste boorcampagne bepalen we op welke locaties dat zal zijn. Daarnaast zal eind januari een campagne actieve seismiek starten. Een elektrisch wagentje rijdt dan door het zoekgebied. Door elektrisch trillingen in de bodem te sturen, wordt via de weerkaatsing van die stroompjes de opbouw van die bodem verder in kaart gebracht. Het klinkt eenvoudig, maar de uitwerking ervan is een staaltje van unieke techniek.”
Dat is dan om te zien of het ondergronds allemaal kan. Wat gaat er boven de grond gebeuren?
Stan Bentvelsen: “Dan gaat het nu nog vooral om onderzoeken die mogelijke impact in kaart brengen. Hans noemde al het hydrologisch onderzoek. Dat gaat uiteraard verder. Dat is niet alleen voor ons belangrijk: ook de regio is nieuwsgierig: valt er uit onze onderzoeken is te leren, gelet op recente overstromingen? En omgekeerd: een gebied mag uiteraard niet verdrogen omdat wij wetenschappers er zonodig een telescoop willen bouwen.
Ons stakeholdermanagement gaat meer aandacht vergen. Ik noemde al onze logistiek en de manier waarop wij met gronden omgaan die wordt uitgegraven. Kunnen die elders nog op een veilige manier van waarde zijn? En op welke manier kunnen we duurzaam bouwen? Duurzaamheid is een breed containerbegrip: je praat over duurzame materialen, over een duurzame manier van logistiek of over een duurzame manier van werken. Antwoord: over zovéél mogelijk. Veel kun je nú al onderzoeken, maar het echt toespitsen kan pas als je weet waar je de driehoek zou willen bouwen.”
Inkoppertje: wordt in 2025 duidelijk waar de hoekpunten van de driehoek komen?
Hans Plets: “Dat verwachten we wel. En minstens even belangrijk als de plek wáár die hoekpunten zouden moeten komen, is de manier waarop we de tunnel kunnen bouwen. Dat is wat ik bedoelde met al die bouwstenen die straks één samenhangend en overtuigend verhaal moeten vormen dat uiteindelijk ons bidbook gaat landen. Ook dáár zetten we komend jaar op in. Er breken spannende tijden aan.”
